پروتئین ماده مغذی حیاتی برای طیور و سایر جانداران محسوب می‌شود. به استثناء وظایف ساختار آن که اسیدهای آمینه هستند، پروتئین نقش‌های مهم دیگری در رشد، تولید تخم‌مرغ، ایمنی و بسیاری از عملکردهای زیستی پرندگان ایفا می‌کند.

بهینه‌سازی منبع پروتئینی، نیازمند دانستن تمام نیازمندی‌های پروتئینی جوجه و تنظیم این منابع برای شرایط مختلف جغرافیایی، سلامتی و تغذیه اقتصادی جوجه است. این مقاله جهت ارزیابی جوانب مختلف پروتئین جیره بر پایه مطالعات قبلی در این حوزه تدوین شده است.

وظایف زیستی پروتئین

همان‌طور که در بالا اشاره شد، پروتئین در روند رشد، تولید تخم‌مرغ، ایمنی و تطابق با محیط نقش مهمی در بدن ایفا می‌کند. بعلاوه وظایف زیستی دیگری که به آمینواسیدهای موجود در آن مرتبط است، نیز به پروتئین نسبت داده می‌شود.

به‌عنوان مثال لیزین نقش مهمی در بهبود کیفیت لاشه از طریق تشکیل فیبرهای II b ایفا می‌کند. این گونه فیبرها مقادیر چربی را که در خلال روند پخت، افت کمتری دارد حفظ می‌کنند (هدر روی مواد مغذی در آب پخت و پز).

روند مذکور بر خلاف تشکیل فیبرهای تیپ II a که در کمبود لیزین شکل می‌گیرد، است. در سوی دیگر، ترئونین نقش‌های مهمی در روندهای متابولیکی ایفا کرده و به تنظیم ترشحات گوارشی کمک می‌کند.

ترئونین، همچنین به افزایش قابلیت هضم مواد مغذی کمک و از اختلالات گوارشی پیشگیری می‌کند. در مورد متیونین به‌نظر می‌رسد تا حدودی در جبران کمبود کولین و ویتامین B12 نقش داشته و گروه‌های متیل‌دهنده را تأمین می‌کند.

تریپتوفان نیز با تبدیل متابولیکی به نیاسین می‌تواند تا حدودی کمبود آن را جبران نماید. لازم به ذکر است روندهای تبدیلی فوق بیشتر ازلحاظ نظری قابل توجیه بوده و به‌کارگیری آنها در زمان کمبودهای ویتامینی ازلحاظ اقتصادی به هیچ‌وجه مقرون به‌صرفه نخواهد بود.

در جوجه‌های گوشتی جیره آغازین غالبا حاوی ۲۲ درصد و در جيره پایانی ۱۹ درصد پروتئین، به همراه ۳/۳ ME/KG انرژی است.

منابع مختلفی برای پروتئین جیره وجود دارد، برخی با منشاء گیاهی (کنجاله سویا، کنجاله تخم پنبه، کنجاله آفتابگردان و... ) و برخی با منشاء جانوری (پودر ماهی، پودر گوشت و پودر ضایعات طيور).

بیشتر بدانیم:
غذاهای دامی با منشاء حیوانی

نیازهای طیور به پروتئین

در جوجه گوشتی، پروتئین جیره اغلب بر اساس ۲۲ درصد در بخش آغازین و ۱۹ درصد در بخش پایانی تنظیم می‌شود، که این مقدار پروتئین با حدود ME/Kg 3/3 انرژی همراه خواهد بود.

واکنش جوجه‌ها به مقادیر بالای پروتئین جیره، متفاوت است. این واکنش به‌طور عمده به کیفیت منبع پروتئین مصرفی در جیره و همچنین به پروفایل آمینواسیدی آن منبع پروتئین وابسته است.

در زمان مصرف منبع پروتئینی نامرغوب (و یا حاوی پروفایل آمینو اسیدی ناکافی) و افزایش پروتئین خام جیره، تاثیری بر بهبود وضعیت رشد، ضریب تبدیل تغذیه‌ای و کیفیت لاشه نداشته است. بلکه حتی تا اندازه‌ای منجر به افزایش تلفات و بروز مشکلات پا، بخصوص در جیره پایانی گردیده است.

در مورد قبلی، نه تنها افزودن آمینو اسیدهای ضروری لازم است، بلکه به افزایش بازدهی گله کمک خواهد کرد. این اثر تا بروز حداکثر توان ژنتیکی پرنده ادامه خواهد داشت.

از سوی دیگر، اگر منبع پروتئینی جیره کیفیت مناسبی داشته باشد، ۲ تا ۳ درصد پروتئین بیشتر از مقادیر توصیه شده، افزایش رشد، بهبود ضریب تبدیل خوراک و بهبود کیفیت لاشه را به دنبال دارد و افزودن اسیدهای آمینه ضروری عملا تاثیر مشخصی بر بازدهی نخواهد داشت.

همچنین در مطالعه دیگری مشخص گردید که رشد پرنده در زمان افزودن مکمل‌های آمینو اسیدی به جیره‌های حاوی سطوح معمول پروتئین خام، کمتر از زمانی بود که جیره با پروتئین خام بیشتری تامین شده بود.

همچنین به اثبات رسید که جوجه‌هایی که با مقدار پروتئین‌های مرسوم و معمول جیره تغذیه شده‌اند، چربی محوطه شکمی بیشتری داشته اند که با افزودن اسیدهای آمینه ضروری کاهش نیافتند. اما زمانی که جیره با پروتئین با کیفیت تامین شود، این توده چربی کاهش خواهد یافت (۱۹۸۹ Fancher and Jensen).

مفهوم ارتباط مقادیر پروتئین جیره و همچنین کیفیت آن با بازدهی گله در مورد طيور تخمگذار نیز صادق است. در مطالعه‌ای جوجه‌های لگهورن سفید با ذرت و همچنین غلظت پروتئین خام ۱۱، 14، ۱۷، ۱۸ و ۲۰ از زمان هچ تا 16 هفتگی تغذیه شدند. و پس از آن جیره همگی با ۱۷ درصد پروتئین خام (جیره دوره تولید) تأمین گردید.

وزن بدن در جیره‌های حاوی ۱۱ یا 14 درصد پروتئین خام کاهش یافت و این پولت‌ها به نسبت جیره‌های ۱۷ و ۲۰ درصدی، آهسته‌تر به فاز تولید وارد شدند. وزن تخم‌مرغ نیز در جیره‌های ۱۱ و 14 درصد پروتئین پایین‌تر بوده که احتمالا به دلیل وزن بدن پایین‌تر در 16 هفتگی است.

این یافته‌ها می‌تواند با توجه به کیفیت منبع پروتئین جیره تغییر نماید.

منبع پروتئینی

منابع متفاوتی برای تامین نیازهای پروتئینی طیور وجود دارد. برخی منابع با منشا گیاهی (کنجاله سویا، کنجاله تخم پنبه، کنجاله آفتابگردان و....) و مابقی دارای منشا جانوری هستند (پودر ماهی، پودر گوشت، با پودر ضایعات طیور).

این مواد تنها وظیفه تامین پروتئین جیره را ندارند، بلکه حاوی مقادیر با ارزشی از مواد معدنی، ویتامین‌ها و سایر عوامل تغذیه‌ای هستند. هرکدام از این منابع پروتئینی باید در مقادیر خاصی مصرف شوند و بایستی با سایر منابع پروتئینی ترکیب گردند.

این موضوع کمک می‌کند تا به ترکیب پروتئینی بهتری ازلحاظ پروفایل آمینواسیدی دست یابیم همچنین مشکلات ناشی از مصرف بیش از اندازه یک نوع پروتئین را تا حد زیادی کاهش دهیم.

جدول ۱- منابع تأمین‌کننده پروتئین جیره طیور و محدودیت‌های آنان
نام منبع پروتئینی	مقدار مجاز مصرف	ضایعات ناشی از استفاده بیش از حد
کنجاله سویا	جوجه گوشتی: تا ۲۵ درصد در جيره آغازین و ۲۰ درصد در جیره پایانی مرغ تخمگذار: ۱۲ تا ۱۵ درصد جیره.	مقادیر بیش از نیاز کنجاله سویا می‌تواند به بروز چسبندگی مدفوع بیانجامد. همچنین می‌تواند منجر به اختلال کلیوی ناشی از تجمع اورات شود که در نهایت اختلال در خروج مواد دفعی پرنده را باعث خواهد شد. درصورت تغذیه با مقادیر افراطی، کنجاله سویا می‌تواند باعث تورم غده تیروئید (گواتر) گردد، مگر اینکه ید به میزان کافی به جیره اضافه شود.
کنجاله پنبه دانه	در جوجه گوشتی می‌تواند تا ۵۰ درصد جایگزین سویای مصرفی گردد. اما بیش از ۵ درصد کل خوراک مصرفی مرغ تخمگذار نباید مصرف شود.	در صورت مصرف مقادیر بیش از حد کنجاله تخم پنبه در جیره مرغان تخمگذار، گوسیپول موجود در آن منجر به سبز شدن غشای زرده خواهد شد. اسید چرب سيکلوپروپنوئیک موجود در کنجاله تخم پنبه - در زمان نگهداری یا انبار نمودن تخم‌مرغ‌ها موجب ایجاد طیف رنگ صورتی در سفیده تخم‌مرغ خواهد شد.
کنجاله آفتابگردان	۳ تا ۵ درصد در جیره مرغ گوشتی	کنجاله آفتابگردان حاوی ترکیبات ضدتغذیه‌ای پکتین و آرابینو گزیلان است که بر روی هضم و جذب پروتئین تاثیر می‌گذارد. این محصول همچنین ازنظر اسیدهای آمینه ضروری بسیار فقیر بوده و حاوی مقادیر زیادی اسیدهای کلرزا است که این اسیدها مانع فعالیت آنزیم‌های هیدرولیتیک خواهند شد. مقادیر زیاد کنجاله آفتابگردان در جیره باعث کاهش بازدهی گله خواهد شد. از مشکلات دیگر ناشی از مصرف غیرمتعارف این کنجاله می‌توان به بروز اسهال و افزایش تخم‌مرغ‌های آلوده به کود اشاره نمود.
یونجه	۲ تا ۳ درصد برای مرغان گوشتی و تخمگذار	مقادیر بالای آریتنوئیدهای موجود در یونجه منجر به ایجاد رنگ زرد در پوست لاشه می‌شوند که ازنظر مصرف‌کننده مطلوب نیست.
پودر ماهی	۲-5 درصد برای مرغان گوشتی و تخمگذار	تغذیه طیور با بیش از مقادیر توصیه شده پودر ماهی باعث ایجاد طعمی شبیه ماهی در تخم‌مرغ می‌شود. همچنین معایب دیگری مانند قیمت بالا و قابلیت پایین پلت‌پذیری این ماده مغذی سبب می‌شود تا استفاده آن محدود گردد.
پودر ضایعات طیور و دام	تا ۱۰ درصد جیره مرغان گوشتی و تخمگذار	به‌طورکلی این فرآورده‌ها حاوی مقادیر فراوانی از برخی اسیدهای آمینه همچون گلایسین و متیونین هستند که باعث تحریک رشد و بقای کلستریدیوم پرفرژنس در دستگاه گوارش شده و می‌توانند درصورت استفاده بیش ازحد باعث بروز مشکلات مختلفی گردند.

از آنجا که منابع پروتئینی غالبا گران‌ترین بخش جیره هستند، توجه به تغذیه پروتئینی اهمیت اقتصادی فراوانی می‌یابد. تنظیم جیره بایستی به‌نحوی باشد تا عملکرد بهینه و حداکثری در قبال مناسب‌ترین هزینه پروتئین مصرفی به‌دست آید.

بهترین راه برای توضیح این مسأله، بررسی وضعیت یک مرغ تخمگذار با جیره حاوی ۱۶ یا ۱۷ درصد پروتئین است. در جیره‌های مبتنی بر ذرت و سویا، این تفاوت می‌تواند با افزودن ٪۳ سویای حاوی پروتئین 44% ایجاد گردد.

زمانی که این مقدار با ذرت جایگزین گردد، به میزان 3 دلار در تن هزینه اضافی تحمیل می‌شود (قیمت تقریبی بازار جهانی ۱۹۹۰). در بیشتر اوقات مزایای حقیقی افزودن پروتئین خام در مقابل افزودن 0/025 % آمینواسید متیونین و لیزین بسیار ناچیز خواهد بود.

مزایای تغذیه‌ای مشابهی در زمان افزودن متیونین و لیزین به میزان ۲۵۰ گرم در هر تن خوراک، درمقایسه با روش مذکور مشاهده شده است. خوشبختانه با پیشرفت‌های علم بیوتکنولوژی، دسترسی به این گونه آمینواسیدهای سنتتیک تسهیل شده که مزایای اقتصادی مصرف آنها بیش از پیش نمایان گشته است.

عملکرد مرغان تخمگذار با جیره کم پروتئین (14٪ پروتئین خام) که با مکمل‌های لیزین و متیونین ترکیب شده در مقایسه با جیره غنی از پروتئین (۱۸٪ پروتئین خام)، هیچگونه تفاوت معنی‌داری را در فاکتورهای تولید تخم‌مرغ یا وزن تخم‌مرغ نشان نداد.

علاوه بر این مشاهده گردید که مصرف خوراک و به تبع آن مصرف پروتئین در گروهی که مکمل‌های آمینو اسیدی مصرف کرده بودند از گروه با جیره غنی از پروتئین کمتر است. همچنین به همین علت، نیتروژن دفعی در گروه اول کمتر از گروه دوم بوده است (جدول شماره ۲)

جدول ۲- عملکرد مرغ تخمگذار تغذیه شده با جیره پروتئین بالا (۱۸% پروتئین خام) درمقایسه با جیره کم پروتئین (۱۴٪ پروتئین خام) که به آن آمینو اسیدهای سنتتیک افزوده شده از سنین ۲۲ تا ۶۶ هفتگی.
	درصد تولید	وزن تخم‌مرغ (گرم)	مصرف دان (گرم)	درصد پروتئین خام جیره	تولید نیتروژن
جیره غنی از پروتئین	78/2	58/5	108	17/7	55
جیره کم پروتئین+ آمینو اسید	75/1	57/7	105	13/6	42

این یافته می‌تواند راه‌حلی برای مشکلات زیست محیطی ناشی از فضولات غنی از نیتروژن باشد. از طرف دیگر، کاهش پروتئین جیره می‌تواند در جهت کاستن قیمت جیره مرغ تخمگذار و همچنین کاهش دفع نیتروژن موثر واقع شود (جدول ۳).

جدول ۳- مقایسه عملکرد مرغ تخمگذار در زمان مصرف مقدار ثابت پروتئین با پروتئین کاهشی از سنین ۲۰ تا ۷۲ هفتگی.
دفع نیتروژن (تن / ۱۰۰ هزار پرنده)	مصرف پروتئین (گرم/ پرنده/ روز)	مصرف خوراک (گرم/ پرنده/ روز)	وزن تخم‌مرغ (گرم)	تولید (٪)	مقدار پروتئین
63	16/4	99/3	58/2	70/9	ثابت (16/5 %)
58/5	15/2	99/6	57/5	70/5	کاهشی
سن مصرف (هفته)			مقدار پروتئین در گروه کاهشی (٪)
36 – 20			16/5
48 – 36			15/5
60 – 48			14/5
72 - 60			13/5

یک محاسبه ساده نشانگر این واقعیت است که مصرف جیره‌هایی با پروتئین کاهشی در مقایسه با جیره‌ای حاوی 16/5% پروتئین (به‌صورت ثابت) در یک فارم ۱۰۰/۰۰۰ قطعه‌ای، باعث صرفه‌جویی ۷/۵ تنی در مصرف پروتئین در طول یک سال می‌شود.

بسته به قیمت تخم‌مرغ و نهاده‌ها، راهکار مذکور از لحاظ اقتصادی کاملا توجیه‌پذیر و مقرون به‌صرفه است.

به‌علاوه، سالانه 4/5 تن نیتروژن کمتری ناشی از فضولات مرغی در محیط آزاد می‌شود که از لحاظ زیست محیطی نیز توجيه‌پذیر خواهد بود.

World Poultry , 2016 , Volume 32, No.9, pages: 13-15.

دکتر امیر محمد افشارنیا

پرورش مرغ گوشتی

فروشگاه قاصدک ، قیمت ، کیفیت ، بازگشت و سلامت کالا

مروری بر نیازهای پروتئینی طیور

دسته‌های مقالات

تلفن

دسترسی سریع